طلا و ارزهای دیجیتال در ظاهر دو سر یک طیف‌اند: فلزی کمیاب با پنج هزار سال پیشینهٔ پولی در یک‌سو و رشته‌ای از کُدهای رمزنگاری‌شده با شانزده سال عمر در سوی دیگر. امّا هر دو به یک نیاز بنیادین پاسخ می‌دهند: حفاظت از قدرت خرید در برابر تورّم و بی‌ثباتی نظام‌های پولیِ دولتی. همین دغدغه، سرمایه‌گذاران و حتی دولت‌ها را واداشته است تا این دو دارایی را به چشم پناهگاه امن بنگرند و میان‌شان پلی بزنند. در این پروندهٔ خبری تحلیلی از داود یوسفی، رابطهٔ چند بُعدی طلا و رمزارزها را در سطح جهانی و با تمرکز ویژه بر ایران بررسی می‌کنیم؛ از همبستگی قیمتی تا توکنیزه‌کردن شمش، از سیاست خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی تا استخراج بیت‌کوین برای دورزدن تحریم‌ها، و از فرصت‌های نوآوری مالی تا ریسک‌های نوسان و دستکاری بازار.
۱) طلا؛ کهن‌ترین پول بی‌طرف جهان
طلا (gold) به‌دلیل کمیابی، دوام فیزیکی، تقسیم‌پذیری و پذیرش فرهنگی طولانی، از هزارهٔ دوم قبل از میلاد نقشی پولی داشته است. پس از فروپاشی «نظام برتون وودز» در ۱۹۷۱ و کنار رفتن پشتوانهٔ رسمی طلا برای دلار، بسیاری تصور کردند عصر فلز زرد پایان یافته است؛ امّا آمار شورای جهانی طلا خلاف این را می‌گوید: بانک‌های مرکزی فقط در سال ۲۰۲۴ معادل ۱٬۰۴۵ تُن طلا خریدند و برای سومین سال متوالی رکورد «بیش از هزار تُن» را ثبت کردند. چنین عطشی نشان می‌دهد طلا هنوز معتبرترین دارایی «بی‌طرف ژئوپولیتیک» است.
طلا همچنین دارایی‌ای با بازار فیزیکی واقعی است: قیمت طلا در هر اُنس آن بر پایهٔ عرضهٔ معدن‌کاوی و تقاضای صنعتی، سرمایه‌ای و بانکی تعیین می‌شود. نقدشوندگی بالا (بورس فلزات لندن، کامکس نیویورک) و ساختار مشتقات جاافتاده (فیوچرز و آپشن) به این فلز امکان می‌دهد که در سبد ذخایر رسمی کشورها، پشتوانهٔ استیبل کوین‌ها و حتی وثیقهٔ قراردادهای وام بین‌المللی قرار گیرد.
۲) بیت‌کوین؛ طلای دیجیتال یا طبقهٔ دارایی نوپا؟
بیت‌کوین در ژانویهٔ ۲۰۰۹ زاده شد؛ عرضه‌اش به ۲۱ میلیون واحد محدود است و سیاست پولی‌اش در کُد بلاک‌چین حک شده است. طرفدارانش می‌گویند بیت‌کوین همان کاری را برای نسل اینترنت می‌کند که طلا در هزاران سال برای اقتصاد کالایی کرد: ایجاد «پول سخت» خارج از دسترس دولت‌ها. محدودیت ریاضی عرضه، شفافیت دفتر کل و مقاومت در برابر مصادره، بیت‌کوین را واجدِ لقب «طلای دیجیتال» کرده است.
در عمل، رَوند قیمت نشان می‌دهد بازار نیز بیت‌کوین را جایگزین یا مکمل طلا می‌بیند؛ ضریب همبستگی ۳۰ روزهٔ دو دارایی از ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ بین +۰٫۲۵ تا +۰٫۴۵ متغیّر بود، هرچند از اواخر ۲۰۲۴ با جهش تازهٔ طلا و افت مقطعی بیت‌کوین این همبستگی کاهش یافت و «واگرایی ۲۰۲۵» نام گرفت. به بیان ساده، وقتی ریسک ژئوپولیتیک بالا می‌رود یا فدرال رزرو سیاست انقباضی سخت اعمال می‌کند، طلا رشد می‌کند ولی بیت‌کوین به‌علّت آنکه بخشی از اکوسیستم دارایی‌های پُرخطرِ فناوری محسوب می‌شود، ممکن است فشار فروش ببیند.
۳) دو مسیر تلاقی: «بیت‌کوین = طلا» و «طلای توکنی‌شده»
- شباهت عملکردی بیت‌کوین با طلا
- عرضهٔ محدود، مقاومت در برابر سانسور و ویژگی فرا سرزمینی؛ این شباهت‌ها موجب شده تحلیلگران وال‌استریت هردوی طلا و بیت‌کوین را در یک «سبد ضد تورم» قرار دهند. در سال ۲۰۲۴، نخستین ETF اسپات بیت‌کوین در بورس نیویورک پذیرش شد؛ همان مسیری که صندوق‌های طلای GLD و IAU در ۲۰۰۴ پیمودند. رشد ۵۶ میلیارد دلاری خالص دارایی‌های این ETFها در ۱۸ ماه نخست، نقدینگی بیت‌کوین را چند برابر کرد.
- توکنیزاسیون فیزیکی طلا روی بلاک‌چین
- پروژه‌هایی نظیر PAX Gold (PAXG) و Tether Gold (XAUT) هر توکن را برابر یک اُنس طلا در خزانه‌های معتبر لندن یا زوریخ می‌کنند. ارزش بازار توکن‌های پشتوانه‌دار طلا تا مه ۲۰۲۵ از دو میلیارد دلار عبور کرد و سالیانه حدود ۷۰ درصد رشد داشته است. مزیت آن‌ها امکان خرید مسکوت زیر یک گرم، تسویهٔ آنی بر بستر اتریوم یا ترون و استفاده به عنوان وثیقه در وام‌های دیفای است. چالش اصلی اما «اعتماد به متولیِ خزانه» و کارمزدهای نگه‌داری است.
۴) همبستگی و نسبتBTC/XAU
اگر یک بیت‌کوین را بر قیمت یک اُنس طلا تقسیم کنیم، شاخص BTC/XAU به دست می‌آید:
- ۲۰۱۳ ≈ ۰٫۵
- اپریل ۲۰۲۱ ≈ ۳۷
- می ۲۰۲۵ ≈ ۳۰
تحلیل موسسهٔ Institutional Investor نشان می‌دهد از نوامبر ۲۰۲۲ تا نوامبر ۲۰۲۴، طلا و بیت‌کوین در یک روند صعودِ همگام حرکت کردند؛ امّا در سه‌ماههٔ نخست ۲۰۲۵، طلا ۱۶ درصد رشد و بیت‌کوین ۶ درصد افت داشت؛ نخستین واگرایی معنادار در چهار سال اخیر. این چرخش را سه عامل توضیح می‌دهد:
- حجم بی‌سابقهٔ خرید طلا توسط بانک‌های مرکزی ناشی از ترس تضعیف دلار؛
- فروش سود سرمایه‌گذاران بعد از هاوینگ بیت‌کوین؛
- نگرانی از مقررات سخت‌گیرانهٔ آمریکا پس از پروندهٔ بایننس و ورشکستگی FTX
۵) استیبل‌کوین‌های با پشتوانهٔ طلا (Gold-backed cryptocurrencies)
«استیبل‌کوین طلا» ترکیبی از ثبات نسبی استیبل‌کوین دلاری و امنیت کالای فیزیکی است. PAXG با پشتوانهٔ شمش‌های بر علامت Good Delivery در لندن و XAUT با خزانهٔ سوئیس دو رهبر بازارند؛ دادهٔ CoinMarketCap حاکی است PAXG در مه ۲۰۲۵ حدود ۱٫۸ میلیارد دلار مارکت‌کپ دارد و روزانه بین ۲۰ تا ۴۰ میلیون دلار معامله می‌شود . موارد استفاده:
- هج موقتی تریدرهای فیوچرز؛
- وثیقه در پروتکل‌های وام‌دهی؛
- انتقال طلای فیزیکی بین مراکز ذی‌صلاح بدون هزینهٔ سنگین بیمه و حمل.
۶) بانک‌های مرکزی: طلا می‌خرند، بیت‌کوین را نگاه می‌کنند
برپایهٔ گزارش شورای جهانی طلا، بانک‌های مرکزی در ۲۰۲۲ رقم بی‌سابقهٔ ۱٬۰۸۲ تُن و در ۲۰۲۳ معادل ۱٬۰۳۷ تُن طلا خریدند؛ در ۲۰۲۴ نیز رکورد هزار تُن تداوم یافت. در مقابل، هنوز هیچ بانک مرکزی بزرگ رسماً بیت‌کوین را به ذخایر اضافه نکرده، هرچند دولت آمریکا ۲۰۰٬۰۰۰ BTC توقیفی را در «ذخیرهٔ راهبردی» نگه می‌دارد و ارزش آن حوالی ۲۱ میلیارد دلار برآورد می‌شود. مقالهٔ Times of India این تفاوت رویکرد را چنین توضیح می‌دهد: طلا سابقهٔ طولانی، نقدشوندگی فیزیکی و پذیرش حقوقی دارد؛ بیت‌کوین نوسان شدید، مصرف انرژی بالا و عدم قطعیت مقرراتی دارد.
۷) بازار مشتقات؛ پلی میان دو دارایی
قراردادهای آپشن طلا در بازار COMEX از دههٔ هشتاد به موسسات امکان هج داد. امروز مشابه همان ابزار برای بیت‌کوین در بورس CME و صرافی‌هایی مثل Deribit در دسترس است. ETF فیزیکی طلا (GLD) با بیش از ۵۵۰ میلیارد دلار دارایی تحت مدیریت، نقدشوندگی طلا را تقویت کرد؛ ETF اسپات بیت‌کوین در ۲۰۲۴ طی ۱۸ ماه ۵۶ میلیارد دلار جذب کرد و به رشد بازار سهام کریپتویی انجامید.
۸) فرصت‌ها و چالش‌ها برای ایران
- ذخایر طلا: ایران طبق آمار نامنتشر رسمی حدود ۸۰–۸۵ تن طلا دارد و بنا بر اظهارات رئیس‌کل بانک مرکزی، ۲۰ درصد ذخایر خارجی را به شمش تبدیل کرده است. انگیزه: جبران ریسک مصادرهٔ دلار تحت تحریم.
- استخراج بیت‌کوین: برآورد وب‌سایت WorldPopulationReview نشان می‌دهد سهم ایران از هش‌ریت جهانی در ۲۰۲۵ حدود ۴ درصد است؛ یعنی رتبهٔ پنجم پس از آمریکا، چین، قزاقستان و کاناداست. هر سال حدود ۲۰ هزار BTC بیش از ۱٫۸ میلیارد دلار در قیمت ۹۰ هزار دلاری در ایران استخراج می‌شود و می‌تواند ابزاری برای پرداخت‌های غیربانکی باشد.
- توکنیزاسیون طلا: بورس کالای ایران طرح آزمایشی «توکن شمش ۱۸ عیار» روی بلاک‌چین بومی را اجرا کرده است تا امکان خرید جزئی شمش برای عموم فراهم شود. اگر این توکن با کیف پول‌های رمزارزی بین‌المللی سازگار گردد، پلی بین طلای فیزیکی و دارایی دیجیتال ایجاد خواهد کرد و دسترسی ایرانیان مقیم خارج به طلای داخلی را ساده می‌سازد.
۹) ریسک‌های ترکیب طلا–کریپتو
- نوسان دوگانه: اگر همبستگی منفی شود، سبد «BTC + XAU» ممکن است در بحران، هر دو سمت منفی یا نامتقارن عمل کند.
- لیکوئیدیشن اجباری: در بازار مشتقهٔ کریپتو، سقوط سریع بیت‌کوین می‌تواند موجب لیکوئید شدن موقعیت‌های طلا-بیت‌کوین متقاطع شود و به فشار فروش روی طلا بیانجامد.
- دستکاری استیبل‌کوین: ابهام دربارهٔ ذخایر پشتوانهٔ تتر نگرانی همیشگی سرمایه‌گذاران مؤسسه‌ای است؛ اگر USDT دچار بحران اعتماد شود، بازار هردو دارایی به‌هم می‌ریزد چون تتر ستون نقدینگی هم برای بیت‌کوین است و هم برای توکن‌های طلا.
- طرح‌های پانزی توکن طلا: در ایران و برخی کشورها پروژه‌هایی با وعدهٔ سود ثابت «طلای دیجیتال» تبلیغ شده و پس از جذب سرمایه ناپدید شده‌اند؛ نبود رگولاتوری شفاف بستر این سوءاستفاده‌ها را فراهم می‌کند.
۱۰) سناریوهای آینده
- همگرایی کامل: با رشد توکن‌های طلا و پذیرش بیت‌کوین در ترازنامهٔ شرکت‌های S&P500، یک ETF «سبد طلای فیزیکی + بیت‌کوین» می‌تواند برای سرمایه‌گذاران محافظه‌کار جذاب شود.
- واگرایی ساختاری: مقررات سخت بر کریپتو و گرمایش زمین شاید سرمایه‌گذار مؤسسه‌ای را به سوی طلا سوق دهد و بیت‌کوین به طبقهٔ دارایی نوسانی خاص باقی بماند.
- هم‌زیستی تخصصی: بانک‌های مرکزی همچنان طلا نگه می‌دارند، ولی شرکت‌های فناوری و بازیگران بازار دیفای، بیت‌کوین و استیبل‌کوین طلا را به عنوان وثیقهٔ دیجیتال می‌پذیرند؛ دو بازار موازی اما مرتبط.
جمع‌بندی مقاله ارتباط ارزهای دیجیتال با طلا به نقل از داود یوسفی
طلا و بیت‌کوین نمایندگان دو دوره از تاریخ پول‌اند: یکی میراث فلزی تمدن و دیگری زادهٔ ریاضیاتِ اینترنت. پیوند این دو از مسیرهای گوناگون—همبستگی قیمتی، توکنیزاسیون شمش، ETFهای دارایی دوگانه و ذخیره‌سازی نهادی—در حال گسترش است. در ایران، ترکیب واردات طلا با استخراج بیت‌کوین فرصتی فراهم کرده تا در معادلات تحریم و تورم، سبد ذخایر ارزی متنوع شود. شرط بهره‌گیری از این فرصت، تدوین مقررات شفاف برای توکن طلا، استیبل‌کوین‌ها و صرافی‌های داخلی است تا ریسک‌های نوسان، دستکاری و هدررفت انرژی به حداقل برسد. اگر این چارچوب فراهم شود، اقتصاد ایران می‌تواند هم از «وزن تاریخی طلا» و هم از «سرعت اقتصاد دیجیتال» سود ببرد و در عین حال جایگاه نوآورانه‌ای در منطقه به دست آورد؛ جایی که شمش فیزیکی و بلاک‌چین در یک اکوسیستم منسجم همکاری می‌کنند.
تحلیلگر اقتصادی؛ داود یوسفی
